Chuyện Tiền Tệ

Một số người có thể nói, "Tiền không thành vấn đề" hoặc "Tiền không thể mua hạnh phúc." Tuy nhiên, trong thời đại nầy, đối với hầu hết chúng ta, tiền bạc là vô cùng quan trọng; và nó được xếp hạng gần như nước hoặc không khí về tầm quan trọng. Trên thực tế, trong cuộc sống hàng ngày chúng ta không nghĩ nhiều về nước hoặc không khí, nhưng chúng ta thường nghĩ đến và lo lắng về tiền bạc. Không một ngày nào đi qua mà chúng ta không làm việc để kiếm tiền hoặc nghĩ đến cách xài tiền. Điều này không phải vì ta quá theo vật chất, nhưng vì ta hiểu rõ tiền có thể làm gì cho ta. Tiền giúp ta trả các chi phí căn bản của ta như thực phẩm, quần áo, và chỗ ở. Hơn thế nữa, tiền mang lại cho ta sự độc lập về tài chính, tự do và sự lựa chọn. Khi có lợi tức cao, ta có thể chọn nơi sinh sống, ta có thể quyết định xem có nên chi tiêu, đầu tư, hoặc để dành tiền hưu trí hay tiền học đại học của con em chúng ta. Không có tiền, ta sẽ rất nghèo, sợ hãi, và đau khổ. Tuy nhiên  hầu như ít có ai biết hoặc quan tâm muốn biết tiền được tạo ra như thế nào. 

 

Kiến thức về tiền tệ sẽ tạo nên nền tảng cho sự hiểu biết về các hoạt động kinh tế quốc gia có ảnh hưởng đến đời sống kinh tế và tài chính cá nhân. Ở đây tôi xin cống hiến các bạn một bài viết ngắn. Tôi cũng xin đơn giản hoá vấn đề (nhưng  vẫn giữ được các yếu tố chính) để các bạn có ý niệm tổng quát về tiền tệ, và hiểu tiền tệ, đặc biệt  là đồng Mỹ kim được tạo ra như thế nào.

 

(1) Tiền Là Gì?

 

Theo định nghĩa trong kinh tế học, tiền là một "trung gian trao đổi" (medium of exchange). Trước khi tiền được tạo ra, con người sống trong nền kinh tế đổi chác (barter economy). Trong thời xa xưa ấy,  cá nhân sản xuất thực phẩm, hàng hóa, hoặc  dịch vụ rồi đổi chác trực tiếp với  nhau. Thí dụ, người trồng lúa đem lúa đổi lấy chuối với người làm vườn. Người làm vườn  đem chuối đổi lấy thịt heo với người nuôi heo, v.v.  Sự trao đổi nầy trở thành khó khăn vì, chẳng hạn, khi người nuôi heo không cần chuối , thì họ không muốn đổi thịt heo với người làm vườn. Và người làm vườn cần thịt, nhưng không thể lấy chuối đổi thịt heo được.

 

Để giải quyết vấn đề trên đây, người ta dùng " tiền hiện vật" (commodity money). Thí dụ, người ta dùng vỏ sò hoặc bắp khô làm làm trung gian trao đổi. Các hiện  vật dùng làm trung gian trao đổi nầy có ưu điểm là hiện vật dễ để dành lâu và dễ di chuyển hơn. Dĩ nhiên, khi xã hội tiến bộ  hơn, người ta tìm một loại hiện vật khác có giá trị hơn làm trung gian trao đổi mà  mọi người chấp nhận. Hiện vật đó là vàng.

 

Trước 1971, ở Hoa Kỳ vàng được dùng là bản vị để nhà nước phát hành tiền tệ. Hệ thống tiền tệ nầy được gọi là kim bản vị. Mọi người, trong cũng như ngoài nước Hoa Kỳ, đều có thể lấy đồng Mỹ kim để đổi lấy vàng . Một điểm cần lưu ý là  hệ thống tiền tệ dựa trên hiện vật (vỏ sò, bắp khô hoặc vàng)  đặt trên  sự “cảm nhận” chung của người ta (people’s perception). Đa số đều chấp nhận rằng vàng là quý (valuable) và đẹp mặc dù vàng không nhất thiết là hữu dụng (useful) --- Thật vậy, ta không thể ăn vàng, hoặc dùng vàng để sưởi ấm vào mùa đông , hoặc chạy máy lạnh trong mùa hạ . Tuy nhiên, không ai nghi ngờ về giá trị của vàng.

 

Sau 1971,  Hoa kỳ chuyển sang hệ thống tiền tệ dựa trên tín dụng (fiat money). Tiền tệ hiện nay không còn dựa trên hiện vật (physical commodity) như vàng mà dựa vào  sự "cảm nhận " (perception) và "niềm tin" (faith) của mọi người. Sở di, Hoa kỳ quyết định chuyển sang hệ thống tiền tệ dựa trên tín dụng là vì, một mặt, vàng thì hiếm hoi. Mặc khác, khi dân số và nền kinh tế bành trướng, chính phủ không có đủ vàng làm bản vị để phát hành đủ số lượng Mỹ kim cần thiết cho nền kinh tế.

 

(2) Mỹ Kim Được Tạo Ra Như Thế Nào ?  -- Nợ Tạo Ra Tiền.

 

Sau 1971, Mỹ kim được phát hành dựa trên tín dụng. Nói một cách ngắn gọn: Tiền tệ được tạo ra dựa trên Nợ (DEBTS). Khẳng định nầy có thể khiến một số đọc giả thảng thốt và la lên "Vô lý quá, không thể tin được!" Tuy nhiên, dù tin hay không, đây là sự thật.

 

Câu chuyện phát hành tiền tệ (trong hệ thống  tiền tệ dựa trên tín dụng) bắt đầu từ một món nợ. Sau đây là một thí dụ được đơn giản hóa để dễ hiểu. Khi bạn cần mua 1 căn nhà 100 ngàn Mỹ Kim, bạn đến Wells Fargo Bank vay 100 nghìn Mỹ kim.  Để cho dễ hiểu,  thí dụ Wells Fargo không có sẵn $100 nghìn đồng. Điều nầy không thành vấn đề: Wells Fargo Bank đến Ngân Hàng Dự Trữ Liên Bang (NHDTLB) vay $100 nghìn đồng.  NHDTLB phát hành một chi phiếu $100 nghìn đồng cho Wells Fargo Bank. Wells Fargo Bank sau đó viết chi phiếu $100 nghìn đồngcho bạn. Sau đó bạn ký chi phiếu và trao cho nhà thầu xây cất để mua căn nhà mà bạn thích. Trường hợp nầy có thể tóm tắt như sau:

 

*       Bạn nợ Wells Fargo Bank $100 nghìn (nợ = liability   - $100)

*       Nhà thầu xây cất thu được $100 nghìn (của = asset  + $100)

*       Wells Fargo mắc nợ NHDTLB $100 nghìn (nợ = liability - $100)

*       Wells Fargo làm chủ một  món nợ $100 nghìn, "loan" của bạn (của = asset + $100)

 

Rõ ràng, (Nợ + Của) = 0.00

 

Tuy rằng tổng số (nợ + của)  = zero, trên thị trường có thêm $100 nghìn để lưu hành. Rõ ràng NHDTLB tạo nên tiền dựa trên NỢ (do Wells Fargo Bank vay).

 

Cũng như các ngân hàng thương mại, chính phủ Hoa Kỳ cũng vay tiền của NHDTLB. Khi lâm vào tình trạng thiếu hụt ngân sách, chính phủ Hoa Kỳ phát hành công khố phiếu  (trái phiếu = giấy nợ)  giao cho NHDTLB.  Thí dụ, tổng số công khố phiếu nầy trị giá 1,000 tỷ Mỹ kim, NHDTLB ký thác vào trương mục của chính phủ 1,000 tỷ Mỹ kim. Chính phủ dùng số tiền nầy để tài trợ các chương trình công cộng trong ngân sách quốc gia. Chỉ đơn giản: 1,000 tỷ Mỹ kim được NHDTLB ký thác vào trương mục của chính phủ chỉ dựa vào món nợ của chính phủ (công khố phiếu). Và như thế tổng số lượng tiền tệ của Hoa Kỳ được tăng thêm 1,000 tỷ Mỹ Kim.

 

Tóm lại, NHDTLB (The Federal Reserve System) có quyền (theo luật định) in hoặc phát hành tiền tệ khi chính phủ hoặc các ngân hàng thương mại cần vay. NHDTLB có quyền phát hành tiền (in hoặc viết chi phiếu, hoặc chuyển bằng điện tử – electronic transfer) mà không cần vàng hoặc bất cứ vật gì làm bản vị. Chính NHDTLB có quyền tạo ra tiền và điều khiển số lượng tiền tệ  lưu hành trong và ngoài nước Hoa Kỳ. Thí dụ, khi muốn tăng số lượng tiền tệ lưu hành , NHDTLB phát hành tiền và tung ra thị trường bằng cách mua trái phiếu trên thị trường tài chánh hoặc công khố phiếu của chính phủ (thật ra NHDTLB không cần in tiền giấy mà chỉ cần phát hành chi phiếu (checks) hoặc chuyển tiền qua hệ thống điện tử (electronic transfer)  vào trương mục của người bán trái phiếu hoặc chính phủ – Bộ Ngân Khố (Treasury Department). Điều nầy cho thấy rõ ràng tiền được tạo ra dựa trên các món nợ.

 

NHDTLB cũng có khả năng điều khiển (hoặc điều chỉnh) số lượng tiền tệ lưu hành. Thí dụ, NHDTLB có thể cắt giảm số tiền tệ lưu hành trên thị trường bằng cách  bán công khố phiếu trên thị trường tài chánh. Khi dân chúng (hoặc ngoại quốc) mang Mỹ kim mua công khố phiếu, số tiền nầy sẽ vào kho của NHDTLB. Hậu quả là số tiền ấy đã biến mất khỏi thị trường. Nói một cách khác số lượng tiền tệ trên thị trường bị giảm xuống. Ngược lại,  NDTLB cũng có thể  tăng số tiền tệ lưu hành trên thị trường bằng cách mua lại các công khố phiếu trên thị trường: NHDTLB có thêm công khố phiếu. Ngược lại thị trường có thêm tiền. 

 

LỜI BÀN THAY KẾT LUẬN

 

Tóm lại, dưới hệ thống tiền tệ dựa trên tín dụng, tiền được tạo ra dựa trên các món NỢ.  Do đó, nợ càng lớn thì số tiền lưu hành trên thị trường càng nhiều. Đọc đến đây, có người  sẽ rất ngạc nhiên và sửng sốt. Tuy nhiên đây là sự thật.   Thật vậy, Nợ QG gia là tài sản của dân chúng. Điều nầy rất chính xác. Tuy nhiên có người rất ngạc nhiên và thảng thốt phát biểu: "Nợ của QG là tài sản của dân chúng? ... Thế là quý vị chấp nhận nếu QG càng nợ nần thì tài sản dân chúng càng giàu có nhiều thêm hay sao? Vô lý và khó chấp nhận!" 

 

Đúng thế, Nợ của QG là tài sản của dân chúng. Khi người dân đem tiền mua công khố phiếu (giấy nợ của chính phủ), thì chính phủ thiếu nợ, trong khi người dân có thêm tài sản là số công khố phiếu nầy. Thí dụ, ông Nguyễn Văn Giàu bỏ ra 100 ngàn Mỹ kim để mua U. S. treasury bonds, thì chính phủ thiếu nợ ông Nguyễn Văn Giàu 100 ngàn Mỹ kim và tài sản của ông Nguyễn Văn Giàu có thêm số U. S. treasury bonds  trị giá 100 ngàn Mỹ kim. Rõ ràng trong trường hợp nầy nợ của chính phủ Hoa Kỳ là tài sản của ông Giàu.

 

Cũng tương tự như thế, ta có thể nói rằng tiền tệ lưu hành trên thị trường là nợ của chính phủ. Do đó sự gia tăng hay giảm sút của số lượng tiền tệ lưu hành tuỳ thuộc vào sự tăng hay giảm của số nợ của chính phủ.

 

Tóm lại, bao lâu mà mọi người còn tin tưởng vào đồng Mỹ kim, NHDTLB còn có thể phát hành tiền tệ. Tuy nhiên, một điều cần nhấn mạnh là nếu NDTLB phát hành tiền tệ quá mức thì tiền sẽ bị xuống giá theo luật cung cầu. Do đó, mặc dù có quyền phát hành tiền tệ không giới hạn,  NHDTLB không thể tự tiện phát hành. Một trong những trọng trách của  NHDTLB là dùng chính sách tiền tệ (monetary policy) để điều hoà nền kinh tế. Đặc biệt NHDTLB luôn quan tâm đến việc ngăn ngừa lạm phát, một tai hoạ không nhỏ cho nền kinh tế quốc gia. (Còn tiếp  ... "Ngân hàng thương mại tạo ra tiền như thế nào?" sẽ được trình bày trong bài viết kế tiếp).

 

Phaolô Nguyễn V. Sáng, 58

 

​