Lời tác giả: Trong bài “Chuyện Tiền Tệ” đăng trong trang liên mạng nầy trước đây, tôi tóm tắt định nghĩa, công dụng và giá trị của tiền tệ cũng như tiền được tạo ra sao và do cơ quan nào . Trong bài viết ngắn nầy tôi xin lưu ý độc giả rằng ngoài Hệ thống Ngân hàng Dự trữ Liên bang, các ngân hàng thương mại cũng có thể tạo ra tiền . Điều nầy xảy ra hằng ngày, nhưng ít có ai biết hoặc để ý đến.

 

Ngược lại với niềm tin chung, tiền Hoa kỳ không được tạo ra tại các cơ sở ấn loát của chính phủ. Trên thực tế, ngoài Hệ thống Ngân hàng Dự trữ Liên bang (The Federal reserve System) các ngân hàng thương mại (commercial banks) đã tạo ra một khoản tiền lưu hành khổng lồ. Thật vậy, khi nhận tiền ký thác từ khách hàng, các ngân hàng thương mại sử dụng một phần tiền ký thác nầy để cho vay và do đó phát hành tiền dựa trên nguyên tắc phân số dự trữ ngân hàng. Nói rõ hơn là theo luật, các ngân hàng thương mại phải bỏ một phân số (thí dụ 10%) của số tiền ký thác (do khách hàng gởi) vào trương mục dự trữ của mình tại Ngân hàng Dự Trữ Liên Bang và được phép cho vay số tiền còn lại (90% số tiền ký thác). Để thấy rõ, ta hãy xem xét ví dụ sau đây.

​

Một khách hàng ký thác $100,000 Mỹ kim vào trương mục chi phiếu của mình tại Bank of America. Dựa trên tỷ lệ dự trữ bắt buộc là 10%, Bank of America phải giữ $10,000 Mỹ kim trong trương mục dự trữ tại Ngân hàng dự trữ Liên bang và dùng $90,000 Mỹ kim còn lại để cho vay. Thí dụ, một khách hàng khác đến Bank of America vay $90,000 Mỹ kim để mua một căn nhà trị giá $90,000 Mỹ kim. Sau khi nhận tiền bán nhà, người bán căn nhà ký thác số tiền đó vào trương mục chi phiếu của mình tại Bank of America (hoặc bất kỳ ngân hàng nào khác). Kết quả là tổng số tiền gửi tại ngân hàng là $190,000 Mỹ kim ($100,000 Mỹ kim đầu tiên  + $90,000 Mỹ kim mới cho vay = 190,000 Mỹ kim). Và như vậy, trong một khoảng thời gian ngắn, Bank of America đã tạo thêm 90,000 Mỹ kim. Khi tiến trình này tiếp diễn, Bank of America tiếp tục tạo ra nhiều tiền hơn. Thật vậy, với $90,000 mà người bán nhà gửi vào Bank of America, ngân hàng nầy giữ 10%, nghĩa là $9,000 Mỹ kim, trong khoản dự trữ bắt buộc và cho vay $81,000 Mỹ kim còn lại. Như vậy, Bank of America mới tạo thêm $81,000 Mỹ kim. Tiến trình tái ký thác này tiếp tục cho đến khi tất cả số dự trữ thặng dư được cho vay hoàn toàn. Dùng toán học, người ta có thể ước tính số tiền do các ngân hàng thương mại tạo ra dựa trên tiền ký thác đầu tiên và dùng hệ số nhân tiền tệ: m = 1/r, trong đó “m” biểu thị số nhân tiền tệ và “r” đại diện cho tỷ lệ dự trữ bắt buộc. Ví dụ: nếu tỷ lệ dự trữ bắt buộc là 10% (hoặc 1/10) thì số nhân tiền tệ là 10 (= 1 / (1/10)). Nếu tiền gửi ban đầu là $100,000 Mỹ kim, chúng ta có thể tiên đoán số cung tiền tệ sẽ tăng lên tối đa là $900,0000 (= (100,000 - 10,000) x 10)).

​

Ví dụ trên dựa vào giả định cho rằng mọi người luôn ký thác tiền vào các trương mục chi phiếu tại các ngân hàng, và ngân hàng luôn cho vay số dự trữ thặng dư (số tiền còn lại sau khi bỏ vào trương mục dự trữ 10% số tiền mà khách hàng ký thác). Nếu dân chúng không ký thác tiền hoặc các ngân hàng không cho vay hết tất cả số tiền dự trữ thặng dư của họ, tác dụng số nhân sẽ yếu hơn. Một điểm cần lưu ý là các ngân hàng thương mại có thể tạo ra tiền nhưng các ngân hàng nầy cũng có thể tiêu hủy nó. Ví dụ: khi người mua trả lại khoản tiền vay của mình, chẳng hạng $90,000 Mỹ kim, thì ký thác chi phiếu tại ngân hàng sẽ giảm $90,000 Mỹ kim và do đó, số cung tiền tệ trong nền kinh tế cũng sẽ giảm $90,000 Mỹ kim.

Đến đây, chúng ta có một số kiến thức về tiền tệ, đặc biệt, tiền là gì, công dụng của nó là gì (xin đọc bài “chuyện tiền tệ” đăng ở trang liên mạng nầy trước đây) và nó được tạo ra như thế nào. Một câu hỏi cuối cùng cũng cần đặt ra: nền kinh tế cần bao nhiêu tiền để ổn định và phát triển? Nói cách khác, mức tối hảo của số cung tiền tệ là bao nhiêu?

​

Trên lý thuyết, câu trả lời thì khá đơn giản. Một nền kinh tế cần có đủ tiền để mua, theo giá hiện thời, tất cả hàng hóa và dịch vụ mà nền kinh tế có thể sản xuất với năng lực tối đa. Nếu không có đủ tiền (số cung tiền tệ thấp), người ta phải tiêu xài ít hơn, buộc các nhà sản xuất cắt giảm sức cung hàng hóa và dịch vụ, sa thải công nhân và đóng cửa các nhà máy. Trong trường hợp này, số cung tiền tệ phải được tăng lên để kích thích chi tiêu, khuyến khích các nhà sản xuất thuê nhiều nhân công hơn và mở cửa lại các nhà máy để sản xuất ở mức tối hảo, giảm nạn thất nghiệp và ổn định giá cả. Tóm lại, số cung tiền tệ thấp hơn mức tối hảo sẽ dẫn đến một cuộc suy thoái kinh tế. Ngược lại, in quá nhiều tiền sẽ tạo ra lạm phát.

​

Trên thực tế, việc ấn định mức cung tiền tệ tối hảo khá phức tạp vì nó tùy thuộc vào tốc độ của tiền tệ (tức là, tiền tệ được chuyền tay nhanh như thế nào). Thật vậy, đối với một số cung tiền tệ nhất định, chi tiêu nhanh hơn hoặc chậm hơn sẽ có một ảnh hưởng đáng kể trên Tổng Sản lượng Quốc nội (GDP). Ví dụ, Ngân hàng Dự trữ Liên bang quyết định bơm thêm tiền vào nền kinh tế bằng cách mua các trái phiếu Ngân khố hoặc trái phiếu doanh nghiệp từ các công ty tư. Nếu sau khi nhận được tiền bán trái phiếu, các công ty này quyết định giữ tiền mặt hơn là thuê thêm công nhân hoặc mua thêm máy móc trang bị để sản xuất thêm hàng hóa và dịch vụ, số tiền mới mà Ngân hàng Dự trữ Liên bang bơm vào nền kinh tế sẽ không có ảnh hưởng đến lĩnh vực sản xuất của nền kinh tế. Ngược lại, nếu các công ty này sử dụng số tiền mới để tăng gia sản xuất, GDP sẽ tăng lên. Do đó, tiền được chi tiêu càng nhanh chừng nào, sản phẩm và dịch vụ sẽ được sản xuất càng nhiều hơn chừng ấy.

​

Tóm lại số lượng tiền tệ có một ảnh hưởng rất quan trọng cho sự ổn định, tăng trưởng và phát triển nền kinh tế. Do đó Hệ thống Ngân hàng Dự trữ Liên bang được thành lập để thi hành chính sách tiền tệ nhằm ổn định và phát triển nền kinh tế quốc gia.

​

Phaolô Nguyễn Văn Sáng, 58