Luận về: "Cái ngu ngốc là tài hiểu lầm"

Edgar Allan Poe (1809–1849) -

một nhà văn, nhà thơ, nhà phê bình văn học và biên tập viên người Mỹ.

 

 

Ta cũng có thể nói: “Sự ngu ngốc nằm ở chỗ cho rằng mình đã hiểu đúng, trong khi thực ra là hiểu lầm.” Hay nói cách khác, con người thường hiểu sai, nhưng tưởng mình đúng, và chính sự ảo tưởng về sự hiểu biết đó mới là ngu ngốc thật sự.

“Cái ngu ngốc” phải chăng là sự thiếu hiểu biết, kém nhận thức, hoặc hành vi thiếu suy xét.

“Là tài hiểu lầm”: “Tài” vốn thường được hiểu là điểm mạnh, là năng lực nổi bật. Nhưng Poe gán cho sự ngu ngốc một “tài năng” — đó là khả năng… hiểu sai vấn đề một cách có hệ thống và nhất quán.

​

Poe muốn châm biếm rằng những người ngu dốt thường hiểu sai mọi thứ một cách rất “giỏi”, rất kiên định. Họ có thể bóp méo thông tin, suy diễn sai lạc, hoặc bám lấy niềm tin sai lầm dù có đầy đủ bằng chứng ngược lại.

​

Nó giống tư tưởng của nhà triết học nổi bật nhất thế kỷ 20 Bertrand Russell: “Vấn đề với thế giới là những kẻ ngu thì quá tự tin, còn người thông minh thì đầy nghi ngờ.” Một hiện tượng tâm lý được chứng minh: Người càng kém hiểu biết càng có xu hướng đánh giá quá cao khả năng của mình, trong khi người hiểu sâu lại thường nhận ra những giới hạn và lỗ hổng trong kiến thức của bản thân.

​

Người thông minh hay nghi ngờ – vì họ hiểu sự phức tạp của vấn đề. Tri thức càng nhiều thì càng nhận ra thế giới không đơn giản. Người thông minh thật sự có xu hướng thận trọng, khiêm tốn, và nghi ngờ chính mình. Người kém hiểu biết lại dễ trở nên tự tin thái quá vì họ không nhìn thấy mặt khác của vấn đề.

​

Câu nói trên phải chăng cũng là một lời nhắc nhở khiêm tốn cho tất cả chúng ta: Tự tin là tốt, nhưng phải đi kèm hiểu biết thật sự và khả năng tự nghi ngờ với câu hỏi:

"Liệu mình có thể sai?"

"Có góc nhìn nào khác không?"

"Mình đang hiểu đúng sự việc không, hay đang vô tình “phát huy tài hiểu lầm”?

Điều này giúp chúng ta tránh cố chấp, sẵn sàng học hỏi, và ra quyết định cân nhắc hơn. Đồng thời biết dừng lại khi thấy điều mình chưa biết là bước đầu tiên và cũng là bước dũng cảm nhất để tìm hiểu, và giữ lòng khiêm tốn, cầu thị vì cái mình chưa biết sẽ luôn nhiều hơn cái mình biết. Câu nói của Socrates rất gần với tinh thần này: “Tôi biết rằng tôi không biết gì cả.” Càng biết ít, càng tưởng rằng mình biết đủ. Càng biết nhiều, càng nhận ra thế giới vô hạn.

​

Một người có tinh thần cầu thị sẽ: Lắng nghe người khác một cách chân thành. Sẵn sàng thừa nhận sai lầm nếu mình sai. Không bảo thủ, không cố chấp giữ cái sai chỉ để “giữ thể diện”. Chủ động tìm kiếm phản hồi, góp ý để phát triển hơn.

Ngược với cầu thị là gì? Tự mãn, cho rằng mình luôn đúng. Cố chấp, không chịu tiếp thu điều trái với quan điểm của mình. Sợ bị góp ý, hoặc giận dữ khi bị chỉ trích.

Cầu thị là thái độ sống tích cực, khiêm tốn, và thông minh. Nó không chỉ giúp bạn học hỏi nhanh hơn, mà còn được người khác quý trọng và tin tưởng hơn.

​

Tóm lại câu nói phơi bày một thực tế: nhiều người không thiếu thông tin, nhưng lại thiếu khả năng hiểu đúng, hoặc cố tình hiểu sai vì định kiến, sự tự mãn, hay đơn giản là không chịu học hỏi. Nó cũng nhắc nhở chúng ta rằng: không phải cứ biết nhiều là thông minh, mà quan trọng là biết đúng, hiểu đúng và suy luận đúng. 

​

FX. Vũ Quốc Tịch, 64