Judo - từ nhu thuật đến thể thao hiện đại

Tại Thế Vận Hội Mùa Hè Tokyo 2020, các võ sĩ người Nhật đoạt tới 9 huy chương vàng môn võ Judo trong tổng số 14 hạng cân cá nhân nam nữ. Thành tích này một lần nữa xác nhận mãnh lực áp đảo của người Nhật trên võ đài Judo thế giới.

 

Nhiều đòn thế Judo có nguồn gốc từ JuJitsu, là môn võ mà tổ sư Jigoro Kano tập luyện thành thục thời niên thiếu. Nhu thuật cho phép dùng binh khí, gồm nhiều đòn thế nguy hiểm, và có một quá khứ bi hùng song hành với lịch sử nước Nhật. Nửa sau thế kỷ 19, với sự hiện diện của các cường quốc Tây phương và những cải tổ của Minh Trị Thiên Hoàng, là thời gian xứ sở mặt trời mọc trải qua nhiều biến động xã hội và chánh trị lớn lao. Người hùng Hiệp Sĩ Đạo nhanh chóng thất thế, khiến nhiều võ phái suy yếu, gồm cả Nhu thuật.

 

Trong không khí đó, tổ sư Jigoro Kano, với tư chất của một nhà khoa học, đã tổng hợp, hệ thống hoá, và chọn lọc lại từ Nhu thuật, loại trừ những đòn thế độc hiểm như bẻ tay, bẻ cổ. Ông đặt tên cho môn võ khiêm nhu, mang nhiều tính cách thể thao một cái tên mới là Judo.

 

Từ năm 1932, Judo đã được Bộ Giáo dục Nhật Bổn đưa vào học trình của các trường học khắp quốc gia. Sự phát triển của môn võ này trên toàn thế giới đưa đến việc Judo được công nhận là một môn thể thao Olympic, ra mắt lần đầu tiên tại Thế Vận Hội Đông Kinh “Tokyo 1964”. Từ sau Thế Vận Hội Hán Thành “Seoul 1988” đến nay, Judo luôn nằm trong chương trình tranh tài chính thức tại các kỳ đại hội thể thao lớn nhất hoàn cầu này.

 

Ngày nay, gần 200 quốc gia có tên trong Liên Đoàn Nhu Đạo Quốc Tế đặt trụ sở tại Hán Thành “Seoul” , Nam Hàn.

 

 

Võ phục và đẳng cấp

 

Võ phục Judo, gọi là “judogi”, có màu trắng ngụ ý thanh khiết, phẩm hạnh. Những năm sau này, để dễ nhận dạng, các võ sĩ được phép mặc thêm võ phục màu xanh dương. Tuy nhiên, tại Viện Kodokan thánh địa của võ phái này, chỉ judogi màu trắng là được chấp nhận mà thôi.

 

Judo có 6 cấp và 10 đẳng. Cấp 6 “Rokyu” thấp nhất mang đai màu trắng. Sau đó môn sinh sẽ lần lượt thăng tiến lên Cấp 5 “Gokyu” - đai vàng; Cấp 4 “Yonkyu” - đai cam; Cấp 3 “Sankyu” - đai xanh lá cây; Cấp 2 “Nikyu” - đai xanh dương; Cấp 1 “Ikkyu” - đai nâu.

 

Đai đen, bậc võ công Judo cao trọng nhất gồm có 10 đẳng. Khoảng 1930, tổ sư Jigoro Kano chọn đai có đoạn màu đỏ xen lẫn đoạn màu trắng đặt cho các võ sư đệ lục đẳng đến đệ bát đẳng. Đến năm 1943, Viện Kodokan tạo thêm đai đỏ cho hai bậc cửu đẳng “Kudan” và thập đẳng “Judan”. Trong lịch sử Judo, chỉ có 15 nhân vật từng mang đai Judo đệ thập đẳng.

 

Lấy nhu thắng cương

 

Có thể thấy triết lý và tinh thần của môn võ Nhật này nằm gọn trong tên gọi của nó: Judo, nghĩa là “nhu hoà, mềm dẻo”. Khác với các môn phái như Karate và Taekwondo chủ động ra đòn tấn công, Judo chỉ động thủ khi cần tự vệ.

 

Nguyên tắc Judo từ chính di huấn của tổ sư Jigoro Kano là “Maximum Efficiency, Minimum Effort” (Dùng sức tối thiểu, đạt hiệu quả tối đa). Khi đối phương chuẩn bị di chuyển, hay chớm tấn công, cũng là lúc đối phương sẽ sơ hở nhất vì trọng tâm cơ thể không còn cố định, vững vàng. Chọn đúng khoảnh khắc này, dù không vận sức nhiều, võ sĩ Judo có thể dễ dàng quật ngã đối phương chỉ bằng một động tác xô/đẩy nhẹ nhàng. Dùng sức của chính đối phương, tạo lực đòn bẩy, ra đòn chớp nhoáng có thể giúp một người cơ thể nhỏ bé hạ gọn kẻ cao to hơn mình.

 

Trên lý thuyết, Judo có 3 loại đòn thế: Đòn quật ngã “Nage waza”, đòn đè siết cổ “Katame waza” và đòn chặt “Atemi waza”. Tuy nhiên, từ khởi thuỷ chính tổ sư Jigoro Kano đã nhận thấy rằng các ngón đòn chặt Atemi quá hiểm độc, và không khuyến khích sử dụng trong tập luyện hay tranh tài ngay cả đối với các võ sư trình độ cao thâm.

 

Học viện Kodokan

 

Đối với người hâm mộ môn võ Judo, học viện Kodokan là một loại thánh địa của nền Judo thế giới. Được chính tổ sư Jigoro Kano thiết lập, toà cao ốc tám tầng tại Tokyo mang tên gọi chính thức là “Kodokan International Judo Center”. Trung tâm này được thiết kế xây dựng đặc biệt không chỉ cho huấn luyện Judo mà cả việc nghiên cứu hoàn thiện môn võ này.

 

Tại Kodokan, một khi đã được nhận vào học qua nhiều vòng sát hạch nghiêm ngặt, võ sinh được sắp xếp phòng trọ học. Chương trình học gồm có lý thuyết, tập luyện Judo, cùng nhiều môn học thực tế khác. Những võ sĩ Judo muốn đạt đến tầm võ nghệ cao siêu đều mơ ước có ngày được đặt chân lên thảm tatami tại Kodokan. Nhiều võ sĩ người ngoại quốc, trưởng thành từ lò võ huyền thoại này, tiếp tục gây ảnh hưởng mạnh mẽ khi quay về quê nhà. Viện Kodokan vì vậy đóng vai trò rất lớn trong việc quảng bá, mang môn võ Judo đi khắp thế giới.

 

Judo đến Việt Nam

 

Người Việt biết môn võ Nhật Bản từ thời Đệ Nhị Thế Chiến, với một số thanh niên đi tiên phong, sang xứ mặt trời mọc du học. Vào thời điểm thiết lập nền Đệ Nhất Cộng Hòa tại miền Nam Việt Nam, hưởng ứng lời hiệu triệu hồi hương tái thiết quốc gia, các thanh niên này lần lượt quay về nước mang theo vốn liếng Judo thu thập được trên xứ người.

 

Từ năm 1955, Việt Nam Nhu Đạo Thân Thiện Hội đã được thành lập, đặt trụ sở tại số 75 Phan Đình Phùng, Sài Gòn. Hai nhân vật trong số những gương mặt chính góp công lớn truyền bá võ Judo đến với công chúng người Việt là Thượng toạ Thích Tâm Giác và võ sư Phạm Lợi.

 

Thượng tọa võ sư Thích Tâm Giác sau chín năm tu học tại Nhật Bổn đạt được bằng Tiến sĩ Triết Đông Phương và Tiến sĩ Xã Hội Học, cùng với đệ tam đẳng huyền đai từ chính viện Kodokan. Ông về nước trụ trì chùa Vĩnh Nghiêm. Thượng tọa sáng lập ra viện Nhu đạo Quang Trung năm 1964 tại Đakao, Sài Gòn, là nơi hàng ngàn thanh thiếu niên rộn ràng tập luyện Judo trong hơn một thập kỉ.

 

Võ sư Phạm Lợi hồi hương sau khi thụ huấn Judo trên đất Pháp. Ông là một trong những người Việt đầu tiên tranh tài Judo trên các đấu trường Âu châu, từng thắng giải Vô địch Nhu đạo Quốc tế tại Hòa Lan năm 1953 ở hạng cân bán trung. Năm 1956, võ sư tổ chức Lực Lượng Thanh Niên Nhu Đạo và huấn luyện Judo tại một số trường công lập tại Sài Gòn, góp công đào tạo nhiều võ sư, huấn luyện viên Judo thành danh trên toàn quốc. Ngoài việc điều hành các võ đường, võ sư Phạm Lợi còn là tác giả cuốn “Kỹ Thuật Nhu Đạo” và đã có thời nắm giữ trọng trách Tổng Giám Đốc Công Dân Vụ (1964).

 

Mặc dù trong hoàn cảnh quê hương ngập tràn khói lửa chiến tranh, môn võ Judo vẫn có 20 năm thăng hoa, thu nhận hàng ngàn võ sinh. Một số võ sĩ Judo thượng thặng trong thời gian này giành nhiều huy chương danh giá tại các đấu trường trong vùng hay ở các kỳ tranh tài SEAP Games (SEA Games ngày nay).

 

Trong khi Judo đã phát triển đều khắp ở miền Nam suốt mấy mươi năm, người dân tại miền Bắc nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa đến giữa thập niên 1980 mới được giới thiệu làm quen với môn võ độc đáo này. Năm 1975, Cộng sản cưỡng chiếm miền Nam Việt Nam gây ra cảnh Judo bị đình trệ và sa sút nặng nề, giống như Vovinam và nhiều hoạt động thể thao - xã hội khác. Đa số võ sư và môn sinh không thể tiếp tục tập luyện. Phải hơn một thập niên sau, phong trào huấn luyện và tranh tài Judo mới dần hồi phục.

 

Trần Trí Dũng